مقالۀ محترم خليل احمد فطرى مديرمسوول آژانس خبرى پژواک ، درکنفرانسى تحت عنوان “بی ثباتی سیاسی افغانستان در ٢٠١٦ و اثرات آن برای کشور و دولت های منطقه”، که به تاریخ دهم اکتوبر ٢٠١٦ در مهمانخانۀ “آرارات پارک حیات” در شهر مسکو به ابتکار مرکز لیو گومیلیوف  Gumilev برگزارگرديد .

آقايان وخانم ها !

السلام عليکم ورحمت الله وبرکاته !

پيش ازاينکه به بحث “عدم ثبات سياسى” درافغانستان بپردازيم ودرخصوص عوامل ، تاثيرات و راه حلهاى آن تمرکزنماييم؛ نياز است سطورى چند درمورد موقعيت جغرافيايى واستراتيژيک افغانستان به نگارش بگيرم .

افغانستان به عنوان یک کشور جهان سومی که ازخاکستر جنگ و خشونت های بیش از سی سال گذشته برخاسته ؛ درحال حاضردرعرصه تأمین امنیت وثبات سیاسی همچنان با چالش های جدی روبرو است.

اين کشورجزئي کشور هايى است که در تاريخ تحولات سياسىى و اجتماعى خود منازعات و جدال هاى خونين بر سر تصاحب قدرت سياسى داشته است. اما شکل منازعه بر سر کسب قدرت سياسى ؛ بيشتر غير مسالمت آميز بوده است.

وازسوى هم افغانستان را قلب آسيا گفته و آن را محورآسايش و همچنان فساد و نا اّرامى اورا مايه فساد و ناآرامى كشورهاى آسيايى خوانده است.

واقعاً چنين است و بايستى افغانستان با كاربُرد زرنگى و بذل تلاش، اين جايگاه خود را به دست آورد؛ چه در ناحيه سياست و چه در ساحه اقتصاد و امنيت.

از آنجاييکه امروزه اکثركشورهاى همسايه افغانستان به ويژه ايران و پاكستان همسان افغانستان در منجلاب بحران سياسى، امنيتى و اقتصادى گيرافتاده اند  پس يگانه راهبردى که ميتواند اين کشورها را ازمعضلات و بحران هاى موجود برهاند ايجاد روابط نيک وتعاملات سياسى ، امنيتى  واقتصادى با افغانستان به دور ازمداخلات منفى واعمال فشار بوده ميتواند .

بدون شک کاربُرد اين رويکرد به سود افغانستان وهمه کشورهاى منطقه بوده ميتواند وبرعکس اتخاذ  سياست هاى نادرست کشورهاى منطقه درمقابل افغانستان به سود منطقه نبوده نه تنها اينکه ثبات سياسى درافغانستان را متاثرمي سازد بلکه معضلات منطقه را ازپيش ،بيشترمى سازد.

آنچه که دراين نبشته بيشترروى ان تمرکزخواهم کرد؛عدم ثبات درافغانستان واثرگذارى ان مى باشد، ضرورپنداشته ميشوند تا قبل از ورود به بحث اصلی ،در مورد معنای ثبات سیاسی وتلقینی که دانشمندان علوم سیاسی وجامعه شناسی از این تعبیر دارند ،چند جمله ای را ذکر کنم:

ثبات سیاسی معمولاً به معنای دوام واستمرار یک نظام سیاسی ، بدون تغییر، دگرگونی نوسان می باشد. 

در علم سیاست، بی ثباتی را عدم تداوم نظام وتکرار حوادث بی ثبات کننده تعریف کرده اند در حالی که ثبات عبارت است ازعدم وقوع رفتارها یا حوادث بی ثبات کننده ، مانند جنگ، خشونت ، کودتا، تغییرات حکومت ، شورش ها وامثال آنها.

یکی از عوامل مهم بی ثباتی سیاسی ؛ ناتوانی حکومت برای انجام کار ها  وعدم ارتباط ومشارکت دادن سایربخش ها ونهادهای فرعی جامعه در تصمیم سازی ها وتصمیم گیری های کلان ملی وسیاسی دانسته شده است.

در صورتی که حکومت ها به خواسته ها ومطالبات واقعی ومشروع ملت ونهادهای مدنی که به عنوان پل ارتباط مردم با حکومت عمل می کنند پاسخ ندهند وعملکردها ی خود را در جهت مخالف با این خواسته ها تنظیم نمایند؛ طبیعی است که بى ثباتى سياسى درداخل نظام پديد مى آيد.

البته عوامل بی ثباتی سیاسی فراوان وپیچیده اند وممکن است این عوامل در اشکال گوناگون اعم از مسالمت آمیز ویا خشونت آمیز بروز کنند .

ميتوان گفت،همانگونه که عوامل ثبات سیاسی نیز گوناگون ومتعدد اند وبسته به اين که کشورها از لحاظ توسعه وتوسعه نیافتگی در چه مرحله ویا سطحی قرار دارند عوامل بی ثباتی نیز در آنها متفاوت می باشد.

 پس نگاه به ثبات سیاسی در افغانستان از آنجا مهم می باشد که افغانستان کشوری است که کمتر ثبات سیاسی را در طول تاریخ تجربه نموده است. به همین خاطر بررسی آن و چگونگی تامین آن  بخاطرضروری پنداشته ميشود که ثبات سیاسی رابطه مستقیم با توسعه و نوسازی و همچنین با تحکیم دموکراسی و حقوق بشر دارد.

در این نوشتار تلاش می شود که ریشه ها و علل بی ثباتی سیاسی را در جامعه افغانستان مورد بررسی قرار داد و در نهایت راهبردی برای بیرون رفت از آن ارائه نماید.

 عوامل بى ثباتى سياسى درافغانستان :

١ :  نبود نهاد سياسى نهادمند

 نبود نهاد سیاسی نهادمند دردودهۀ اخير باعث بی ثباتی سیاسی درافغانستان شده است.

از آنجا که افغانستان گروه های قومی متعدد را در درون جای داده اند و هر گروه خواهان سهم از قدرت می باشند به همین خاطر نیازمند وجود یک نهاد نهادمند است که این نهاد بتواند قدرت را میان گروه های قومی تقسیم نماید.

٢ :خشونت ازسوى بازيگران سياسى

 در کشور های جهان سوم مانند افغانستان که نظام دموکراتیک  تازه پا گرفته و قواعد مشترک تعریف نشده باشد  اغلبا بازیگران سیاسی بدون شک دست به خشونت می برند و از خشونت به عنوان تنها ترین ابزار کسب قدرت استفاده می نمایند. این مسئله  نيزمسبب بى ثباتى  ميگردد .

٣ : موجوديت فساد سياسى :

موجوديت فساد سياسى درفقدان نهاد قدرتمند سیاسی باعث می شود که قدرت شخصی شود. شخصی سازی قدرت در حقیقت همان فساد سیاسی است. در جامعه چون افغانستان این مسئله نیز باعث بی ثباتی سیاسی شده اند.

 این مسئله بدون شک فساد را در جامعه گسترش می دهد و در نهایت بی ثباتی سیاسی در جامعه حاکم می گردد.

اما بايد گفت که در وضعیت کنونی ،افغانستان دارای نهاد های سیاسی مانند قوه مجریه، مقننه، قضائیه و نهاد های مختلف دیگر می باشد و اما این نهاد ها تا هنوز به اندازۀ لازم نتوانسته اند خود را در جامعه نهادمند بسازد. به همین خاطر کارایی و کارکردبهتر در جامعه ندارد.

٤: تداوم جنگ هاى نيابتى

تداوم جنگ هاى نيابتى در بيش ازيکدهۀ گذشته ازسوى برخى کشورها نيزمولد بى ثباتى سياسى درافغانستان شده است .

٥:  موجوديت گروه هاى مافيايى وحضورهزاران فرد مسلح غيرمسوول دربيش ازيکدهۀ گذشته از دلايل بي ثباتي سياسي درافغانستان بوده است .

٦ : فساد مالی و اداری

 فساد مالی و اداری درافغانستان نيززمينه ساز بی ثباتی سیاسی و عدم اطمینان از پایداری و تداوم نظام و حاکمیت سیاسی در افغانستان را فراهم کرده است .

بدون شک فساد در افغانستان پیوسته با ثبات سیاسی گره خورده  به هر حدی که نظام و حاکمیت سیاسی در این کشور کم از کم در شکل ظاهری آن پایدار و با ثبات نمودار شده است، به همان حد فساد در نهاد های دولت کمتر به نظر می رسد.

٧-  قوميت

 ( درحال حاضر بیش از ٥٠ قومیت با خصوصیات زبانی و قومی و سنت های ویژه در افغانستان وجود دارد.

وجود قومیت های مختلف دراین کشور به دلیل هم دیگر ناپذیری این اقوام همواره سبب چالش و درگیری هایی بوده است.)

٨-  استفاده ناسالم ازمذهب :

 درطول تاريخ شمارى ازگروه ها منجمله طالبان بااستفاده ازنام مذهب برای سرکوب مخالفان و استحکام قدرت متمرکز خود استفاده وسیع کردند و مقاصد سیاسی را در لفافه مذهب  انجام می دادند.

٩- ایدئولوژی :

 اسلام، مارکسیسم وناسیونالسیم از ایدئولوژی هایى بود که در دورانهای مختلف در افغانستان مورد استفاده برای پیشبرد مقاصد واهداف دولت مردان وکارگزاران سیاسی قرار گرفت.

١٠ –  استراتيژى نادرست حاکمان :

 ثبات در استراتيژی حاکمان افغانی حلقه مفقوده ای بوده است. آنان به قصد تلاش کرده اند، با ایجاد نا امنی و فضای نا آرام، به تحقق اهداف و نیات خود بپردازد. اهدافی که به نفع هیچ قوم، تبار ویا مذهبی نبود، بلکه برای تامین منافع حاکمان و خانواده انان استفاده شده است.

 اثرگذارى بى ثباتى سياسى درافغانستان :

عدم ثبات سیاسی درافغانستان نه تنها اينکه درعرصه سياسى  واقتصادى اثرات منفى داشته ، دربُعد نظامى مانع پيشرفت های نیروهای امنیتی افغانستان نيزشده است.

با آنکه نیروهای امنیتی افغان، توانایی مقابله با هراس افگنان را در هر نقطه کشور دارند؛ اما عدم ثبات سیاسی ، ضعف در مدیریت و فساد گسترده در رهبری ارگان های امنیتی مانع پيشرفت های نیروهای امنیتی شده است.

 وسرانجام بی کفایتی و فساد گسترده در رهبری نیروهای امنیتی باعث تلفاتی نیروهای امنیتی و روحیه گرفتن مخالفان مسلح شده است.

بدون شک تقويت صفوف مخالفان مسلح درافغانستان خطرجدى به همسايه مان نيزتلقى ميگردد .

 بی ثباتی سیاسی یکی از عوامل مهم ترویج و گسترش فساد مالی و اداری در دولت افغانستان بوده است ، این بی ثباتی سبب  ناتوانی اقتصادی دولت  افغانستان در تأمین هزینه های مورد نیازشده است .

عدم ثبات سياسى واقتصادى درافغانستان  بعنوان بزرگترین عامل سبب شده که سرمایه گذاری در افغانستان رشد نکند و اقتصاد افغانستان تضعيف گردد ودرنتيجه آینده افغانستان از نظر اقتصادی و سیاسی در یک ابهام قرار دارد. 

راه حلها براى بيرون رفت از بى ثباتى سياسى درافغانستان :

درحال حاضر نهادهای سیاسی در افغانستان به پخته گى کامل نرسيده ، جنگ با طالبان ودربرخى ولايات با گروه داعش شدت يافته ، گسست‌های اجتماعی برجسته است،گروه هاى مافيايى درحال رشد اند، فساد مالى وادارى ازمعضلات اساسى دربرابرحکومت  تلقى ميشود و مداخلات برخى کشورهاى همسايه درحال خود باقى است ؛

پس درچنين شرايطى بايد افغانستان باحفظ فکتورهاى ضمانت کنندۀ ثبات چون:

جلب کمک‌های بین‌المللی  وشفافيت درمصارف آن بعد از سال ۲۰۱٦.

( جامعه جهانى درکنفرانس بروکسل متعهد به کمک سالانه نزديک به چهارمليارد دالرامريکايى به افغانستان شد ،شفافيت درميکانيزم مصارف اين کمکها ونظارت جدى ازآن زمينه سازجلب کمک هاى بين المللى درآينده براى افغانستان باشد .)

 حفظ مسوولیت امنيتی کشورتوسط نیروهای افغان .

(در بُعد استراتژی امنیتی، مسوولیت امنیتی به نیروهای افغان سپرده شده بايست درتجهيز، تسليح وتمويل اين نيروهاى تلاش اعظمى صورت گيرد . تقويت اردو و پوليس ملي و تربيت نسل آموزش ديده و مسلکي در ارگان هاي امنيتي يک ضرورت اجتناب ناپذير به شمار مي آيد.)

عملى ساختن توافق‌نامه امنیتی با امریکا و سایر قدرت‌های بین‌المللی.

(افغانستان بشمول امريکا با بيش ازهشت کشورجهان موافقت‌نامه‌های استراتژیک امضا کرده است، نبايد اين تعهدات روى کاغذ باقى بماند ، طرفين بايست گامهاى عملى بردارند.)

 تقويت همکاری‌های منطقه‌ای .

(در چارچوب برنامه سياست خارجي افغانستان كه شامل پنج حلقه مي گردد، كشور ما اهتمام وسيعي به خرج داد تا روابط خودرا با كشورهاي همسايه بهبود ببخشد وبراي شفاف سازي روابط وزدودن سايه ابهام از بالاي مناسبات دو جانبه وچند جانبه گام هاي عملي بردارد.)

 همچنان در بُعد همکاری‌های منطقه‌ای، تلاش گردد تا افغانستان نقش منطقه‌ای یافته و به‌عنوان یک بازیگر منطقه‌ای ظهور کند.

اصلاحات نظام انتخاباتى وتلاش براى برگزارى انتخابات پارلمانى

(فکتور اصلاح نظام انتخاباتى با اصدارسومين فرمان رييس جمهورافغانستان وآغازبکارکميتۀ گزينش نيزرنگ تازۀ يافته است تلاش گردد تا دررفع تمام موانع بيشترازپيش جديت بخرج داده شود .)

رويکردهاى عملى حکومت وحدت ملى براى حفظ ثبات درکشور

 وآما آنچه گفته آمديم اينکه ازآغازحکومت وحدت ملى که اينکه دوسال واندى ازآن مي گذرد براى حفظ ثبات سياسى درعرصه هاى مختلف کارهاى انجام شده که مايۀ اميدوارى بوده ميتواند .

“موافقتنامه بزرگترين پروژۀ اقتصادى سه جانبۀ چابهار ميان افغانستان، ايران و هند، فعال شدن بند سلما به همکارى کشورهند ، پروژۀ انتقال گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان و هندوستان (تاپى)، پروژۀ انتقال برق از طريق افغانستان به پاکستان(کاسا ١٠٠٠)، افتتاح خط ريل “ویژه ترانسپورتى” بين چين وافغانستان، ايجادمرکزعدلى وقضايى براى بررسى قضاياى فسادمقامات عاليرتبۀ ،ايجاد کميسيون ملى تدارکات تحت رياست رييس جمهورغنى که تاکنون ملياردها افغانى صرفه نموده وازتطبيق صدها قراردادغيرموثرجلوگيرى نموده است . حفظ مسووليت هاى امنيتى کشورازسوى نيروهاى افغان ، ايجاد فرصت ها تعليمى براى مليون هاى طفل افغان ،ايجاد سهولت هاى براى مهاجران افغان درکشورهاى ايران وپاکستان ” ودهها مواردى ديگررا ميتوان نشانۀ ازراهکارهاى عملى حکومت وحدت ملى دراين راستا عنوان کرد.

 تشکر ازشما 

Visits: 199