شکی نیست که برخی کشورهای انکشاف یافته، به دلایل زیادی از جمله مشخصات قوى امنیتی و دوام زیاد نسبت به بانکنوت های کاغذی، از بانکنوت های پلاستیکی استفاده می کنند. پولیمر (بانکنوت پلاستیکی) به طور قابل ملاحظه طولانی تر از بانکنوت های کاغذ است. بانکنوت های پلاستیکی، بار اول در سال ۱۹۸۸ توسط بانک مرکزی استرالیا معرفی شد که مقامات استرالیا تعداد قابل ملاحظه از بانکنوت ۱۰ دالری جعلی را در گردش کشف کردند و اکنون، جمهوری یوگسلاوی مقدونیه، آخرین کشوری است که رسماً بانکنوت های پلاستیکی را به عنوان پول رسمی خویش معرفی نموده است؛ همچنین هند و مالیزیا بانکنوت های خورد خویش را مبدل به بانکنوت پلاستیکى نموده اند.

با این حال، بسیاری از کشورهای انکشاف یافته وجود دارند که از معرفی چنین بانکنوت های پلاستیکی در کشور خود امتناع ورزیده اند، این شامل بانک مرکزی اروپا و امریکا نیز میباشد. اروپا تصمیم گرفت از نظر امنیتی و هزینه زیاد نسبت به بانکنوت های کاغذی، از چاپ ومعرفي بانکنوت های پلاستیکی خودداری کند. اگرچه سخنگوی بانک مرکزی اروپا ذکر کرد که هزینه یکی از موضوعات عدم معرفی بانکنوت های پلاستیکی است؛ اما این خیلی قانع کننده به نظر نمیرسد و به ما این فکر را می دهد که ممکن است دلایل بسیار دیگری وجود داشته باشد که آنها به عنوان دلیل از ارایه آن خودداری نموده اند؛ تا از تولید ونشر بانکنوت های پلاستیکی در جهان بصورت کلی خودداری صورت نگیرد، به دلیل اینکه برخی از این شرکت ها که مشخصات بانکنوت های پلاستیکی را ارائه می کنند و به فروش میرساند، در اروپا فعالیت می کنند و یا حتی متعلق به برخی از کشورهای اروپایی هستند.

نمونه دیگر از کشورها که از نشر بانکنوت پلاستیکي ابا ورزیده اند، کشور ناجیریا در آفریقا است که پس از ناکام شدن دوره امتحاني بانکنوت های پلاستیکى، وقتی که شروع به محو شدن رنگ و جوهر کردند و فروشنده گان شروع به رد آن کردند، دوباره به پول کاغذ بازگشتند.

افغانستان

افغانستان، یک اقتصاد پایه نقدی است که در آن بیش از ۸۵٪ معاملات بر اساس پول نقد انجام و تصفیه می شود. این به دلیل اقتصاد جنگ یا تولید نامشروع ثروت نیست، بلکه چیزی است که برای قرن ها به ارث رسیده است و سالهای آینده ادامه خواهد داشت؛ تا اینکه ما بخش مالی وبانکی را که مجهز به تمام محصولات باشد، توسعه دهیم و تمام خدمات را برای نیازمندی های مردم ارائه دهیم. در حال حاضر ما محصولات و خدمات بانکی محدود داریم، به همه نیازمندی ها پاسخ نمی دهد و حتی در ولایات دوردست و روستایی کشور خدمات اساسي مالی وبانکي وجود ندارد. این عمل باعث شده است تا بانکنوت های افغاني بیشتر از عمر پیش بینی شدۀ خویش در گردش باشد؛ حتی ما شاهد بانکنوت هايی هستیم که پانزده سال قبل به نشر رسیده است و تا هنوز هم در گردش یا درجریان میباشد؛ یعنی سه برابر بیشتر از انتظار زندگی آن. فلهذا نیاز است تا در مورد برخی از مشخصات بانکنوت های پلاستیکي، به دلیل منطقی وحقیقی در رابطه به نشر آن در افغانستان بحث کنیم؛ تا بتوانم نتیجه خوبی را داشته باشیم:

۱- آب و هوای گرم به عنوان محیطی چالش برانگیز برای بانکنوت ها است؛ به خصوص به دلیل رطوبت زیاد و درجه حرارت بالا، این باعث می شود که باکنوت های کاغذی، رطوبت را جذب کرده و در نتیجه سریع کثیف و لکه دار شوند، بانکنوت پلاستیکي رطوبت را جذب نمی کند. این امر به نظر خوب می رسد وقتی که برای بانکنوت های پلاستیکي بازاریابی می کنید؛ اما مشکل رنگ و جوهر است که پس از پایان عمر آن، دوام بیشتری ندارد و محو می شود و به تدریج مردم اعتماد را در نگهداری و حتی استفاده از آن از دست می دهند. ناجیریا نمونه خوبی است که پس از ناکام شدن دورۀ امتحانی بانکنوت پلاستیکي، هنگام شروع به محو شدن رنگ وجوهر کرد، به پول کاغذ بازگشت. همانطور که گفتیم بخش بانکی افغانستان توسعه نیافته است، مردم پول خود را حتی بیشتر از زندگی مورد انتظار در خانه نگه میدارند، بانکنوت به همان سرعتی که در سایر کشورها به بانک ها میرسد، درافغانستان نمی رسد. در این حالت محو شدن رنگ نیز می تواند فرصتی برای گردش بانکنوت های جعلی به دلیل دشواری در شناسایی مشخصات امنیتي پس از اتمام عمر ایجاد کند.

۲- مصرف چاپ بانکنوت های پلاستیکی، بیشتر از بانکنوت های کاغذی است. با این حال تنها محدود کشورهای توسعه یافته این بانکنوت ها را صادر کرده اند؛ حتی کشورهای بزرگ جهان مانند اتحادیۀ اروپا و ایالات متحده امریکا نشر نکرده اند. برای کشورهای کمتر توسعه یافته مانند افغانستان که کاملاً به کمک های خارجی وابسته است و هنوز باید اقتصاد خود را برای تأمین بودجه ملی توسعه دهد، چاپ بانکنوت های پلاستیکی با هزینه بالاتر، عاقلانه نخواهد بود.

۳- متاسفانه با گذشت زمان زیاد از نشر بانکنوت های جدید در افغانستان، هنوز هم  پول افغاني به اندازه اقتصاد افغانستان قابل چلش و مورد استفاده قرار نگرفته است، درپهلوى این، مردم افغانستان در مراحل ابتدايی یادگیری مشخصات امنیتی پول افغاني یعني تفکیک بانکنوت اصلي از بانکنوت جعلی میباشند؛ چنین تغیير نو در پول کشور تأثیر منفی در ذهن مردم  بر اعتماد به پول خویش خواهد داشت. همچنین دشوار است ذهنیت افغانها به آساني همچو تغیير را بپذیرد.

۴- بخش بانکداری افغانستان بسیار جدید و به نوعی تنظیم شده برای بانکنوت های کاغذی می باشد، در این مرحله اولیه تغییر ماشین های مرتب سازی و شمارش برای بانکنوتهای جدید دشوار خواهد بود؛ زیرا ممکن است پلیمر یا بانکنوت پلاستکي، به ماشین های مرتب سازی و شمارش متفاوت نیاز داشته باشد. اصلاح یا تعدیل ماشین ها برای بانکنوت های پلیمری، علاوه بر سایر ریسک های ذکر شده در این مقاله ، برای بخش بانکی هزینه های زیادی نیز خواهد داشت. در پهلوی دیگر بانکها هنوز مرحله دشوار واساسي پیش رو دارند. غرض سهمگیري شان در رشد اقتصاد کشور وتوسعه خدمات اعتباری یا قرضه دهی تا بانکها بامفاد شوند ومصارف عملیاتي خویش را پوره کرده بتواند.

۵- با توجه به حقایق موجود در مشخصات بند 1 فوق ، مردم افغانستان از جمله جامعه تجاری عمدتا پول نقد را برای خریداري اجناس، خدمات و یا معامله های تجاري خویش انجام می دهند ، بانکنوت های پلاستیکی نمی توانند باساني نقد بسته بندي شوند ، بنابراین حمل آنها دشوار خواهد بود بالخصوص در جامعه افغاني که حمل بکسه های جیبی مروج نیست، در حالیکه بانکنوت های کاغذی به راحتی می توانند برای جیب بسته بندی شود.

۶- شکی نیست که افغانستان در این منطقه از لحاظ معاملات تجاری، با بسیاری از کشورها شباهت زیادی دارد و حتی از نظر منابع، فناوری ها و ساختارهای مؤسسات مالی، آنها از ما بهتر هستند. هیچکدام از این کشورها بانکنوت های پلاستیکی را معرفی و تولید نکرده اند. چرا افغانستان در عین داشتن اولویت های ملی دیگر، به دنبال آن می رود. به یاد داشته باشید که این هزینه از بودیجه بانک مرکزي اجرا خواهد گردید و درصورتیکه بانک مرکزی مصرف کم و عاید زیاد داشته باشد، بعد از ایجاد ذخایر الزامی، منفعت بانک به بودجه ملی انتقال خواهد یافت. بناءً نیاز است تا از مصرف اضافی در همچو حالات جلوگیری صورت گیرد و به بودجه ملی انتقال گردد.

۷- پلیمر یا بانکنوت های پلاستیکي، لغزنده تر است که باعث می شود شمارش آنها با دست سخت تر شود و در صورت تر شدن آنها چسبنده تر شود، که جدا کردن و مرتب کردن بانکنوت را به چالش میکشاند. وقتی این بانکنوت های با آب یا مایعات دیگر که به هم چسپیده اند مختلط شوند، جدا کردن آن دشوار میباشد. این می تواند برای کسانیکه پول را پرداخت میکند، بجای یک بانکنوت دو بانکنوت را به دلیل چسپیدن به یک دیگر بدون فهمیدن که دو بانکنوت است تادیه کند وسبب خساره مالی مشتری میشود. همچنین برای صرافان بانکها میتواند مشکلتر باشد؛ به دلیل اینکه شمارش همچو بانکنوت که تر شده باشد در ماشین های شمارش محال میباشد و کار را دشوارتر میسازد.

۸- افغانستان سالانه میلیاردها بانکنوت های کهنه وفرسوده را می سوزاند، همانطور که گفتم، این اقتصاد نقده است و مردم بیشتر از پول نقد برای تجارت استفاده می کنند، بنابر این تقاضا برای پول نقد زیاد است و بانک مرکزی تسهیلات برای بازیافت یا ریسایکل ندارد؛ جز اینکه آنها را بسوزاند و این همچنین باعث ایجاد آلودگی در هوا می شود.

پلیمر یا بانکنوت پلاستیکي، اختراع تکنالوژی نسبت به کاغذ (نساجی) است و مزایای آن برای برخی از کشورها مانند استرالیا و انگلستان از مضرات آن فراتر می رود؛ در حالیکه هند و چین هر دو با بانکنوت پلاستیکی آزمایش کرده اند؛ اما فقط در بانکنوت های خورد خویش؛ اما بیایید حال در مورد مزایای بانکنوت پلاستیکي بحث کنیم.

مزایای بانکنوت های پلاستیکی

۱- تشخیص مشخصات امنیتی به راحتی قابل اثبات است و جعل آن نیز سخت است.

۲- مصارف چاپ بانکنوت های پلاستیکي حداقل ۲،۵ برابر بیشتر از بانکنوتهای کاغذی است، ولی در مورد افغانستان من به این نظر هم موافق نیستم؛ به دلیل اینکه یک اقتصاد نقده ونیاز به عرضه پول زیاد میباشد.

۳- تأثیرات محیط زیست را کاهش میدهد؛ زیرا آنها دوام بیشتری دارند (نه در مورد افغانستان، زیرا حتی بانک های کاغذی سه برابر بیشتر از عمر مورد انتظار آن در گردش بودند. همچنین افغانستان سیستم از بین بردن پول ندارد مجبور است از میکانیزم موجود که سوزاندن بانکنوت است استفاده کند و درآن وقت ضرر بانکنوت پلاستیکي به محیط زیست بیشتر از کاغذ میباشد.

۴- کاملاً ضد آب است.

۵- بانکنوت پاک است؛ زیرا آنها در مقابل خاک و رطوبت مقاوم هستند.

با در نظر گرفتن مزایا و مضرات بانکنوت پلاستیکي، نتیجه می گیریم که هر کشوری ضمن معرفی بانکنوت، از رویکردهای مختلفی در قبال شرایط اجتماعی، اقتصادی و مالی خود استفاده می کند، نباید فقط کاپی کردن آنچه دیگران انجام داده اند یا این کار را انجام داده، بدون ارزیابی از تأثیر چنین سیاستی بر زندگی اجتماعی و اقتصادی کشور ما اقدام کنیم. متأسفانه، بانکداران مرکزی محافظه کار هستند و از خطر رنج می برند و منتظرند تا همتایان شان در کشورهای دیگر چه تصمیم میگیرند و بعد از آن پیروی می کنند. این روند به شدت بر تجارت و رفتار افراد با پول ملی آنها تأثیر می گذارد. بانک مرکزی باید آنچه را که برای مردم و کشورشان مطابقت دارد، با زندگی روزمره خود ارزیابی کند وعملی کند.

يادداشت: این مقاله بيانگر نظر نویسنده است، پژواک در قبال آن مسووليتى ندارد

Visits: 77