کلمه «عزت» از کلمات کلیدی قرآنی و حدیثی است، که به مفهوم مانع از مغلوب شدن انسان و ظلم و ستم‏ناپذیری او در برابر مستکبران است. در این مقاله، عزت از نظر لغوی، قرآن، روایت و سیرۀ انبیاعلیهم‏السلام به بحث گذاشته شده است. از دیگر بحثهای مهم این مقاله، بحث پیامدهای عزت در دو حوزه فردی و اجتماعی و سرانجام، عوامل دستیابی به عزت در فرهنگ اسلامی است که عبارتند از: اطاعت از خداوند، حاکمیت ارزشهای اسلامی، تقویت هنجارهای اخلاقی، تقوا، قناعت و صبر است.

کرامت ذاتی انسان، آن نوع شرافتی است که تمامی انسان ها به دلیل داشتن توانایی تعقل، تفکر، آزادی، اراده و اختیار و وجهه الهی، به طور فطری و یک سان از آن برخوردارند. این کرامت، یک امر ذاتی و غیر قابل انفکاک و انتزاع از انسان است.

جریان های فکری موسوم به «فاشیسم» و «نازیسم»، اثبات گرایی حقوقی و برخی مکاتب فلسفی دیگر، انسان را به طور ذاتی فاقد کرامت می دانند و منشأ کرامت وی را در اموری مثل وابستگی او به دولت، حکومت، نژاد، عقیده و مذهب خاص جستجو می کنند. اما اسلام برای انسان، بماهو انسان، کرامت ذاتی قائل است. این کرامت بر یک سلسله مفاهیم و ارزش های بنیادین اخلاقی و دینی، یعنی «آزادی، اراده و اختیار»، «قدرت، تعقل و تفکر»، «داشتن وجهه و نفخه الهی» مبتنی است. دین اسلام، افزون بر کرامت ذاتی، قایل به کرامت اکتسابی انسان است که مهم ترین معیار و مبنای آن، تقوا و ایمان است در این باره پروردگار عالمیان چنین می فرماید(إِنَّ أَکرَمَکُم عِندَاللّهِ أَتقَاکُم) حجرات/ ١٣.  ترجمه: (مسلماً گرامی ترین شما نزدخدا پرهیزکارترین شماست).

.در این مقاله روی موضوعى بحث خواهیم کرد که تاثیرات صلح بالای حفظ عزت و کرامت انسانی؛ چون خداوند متعال انسان را اشرف المخلوقات آفریده است و برای او عزت وکرامت قایل است.

اگر در یک جامعه صلح موجود نباشد و تمام پایه های زندگی بشری متزلزل باشد و انسان به حقوق انسانی که از سوی ایزد منان برای ایشان اعطا گردیده است دسترسی نداشته باشد، پس معلوم است که زندگی به همان روال که باید میبود نیست و انسان دراین چنین محیط خودرا محفوظ حس نمیکند. باید یاد آور شد که جنگ تمام ارزشهای زندگی را از بین برده و به هیچ قانون و مقرارات الهی وبشری توجه صورت نمیگیرد؛  پس بالای هر انسان لازم است که برای بهبود وضعیت جنگی و خاتمه جنگ در کشور، گامهای لازم بردارد. این را درک نماید که درجنگ مفاد هیچ گروه انسانی نبوده و سبب ویرانی وتباهی بشر بوده، در يافتن راه حل ها و برای حفظ عزت وکرامت انسانی به مصابه یک انسان کار نماید. 

در این قسمت از مقاله میپردازیم به موانعى که سبب بی عزتی و بی کرامتی انسان میگردد. کرامت به معنای شرافت و ارزش ذاتی یک چیز که موجب احترام آن می‌شود بدون تعریف انسان قابل اثبات نیست. انسان، موجودی است خلیفه خدا بر زمین که به همین دلیل دارای صفات و استعدادهای معنوی است که باید در مسیر خلافت و جانشینی از خدا، آنها را به انجام برساند. کرامت اکتسابی و ذاتی او نیز مستند به همین خصوصیات است و هر آنچه که مانع به انجام رسیدن آنها یا موجب نادیده گرفتن‌شان شود، مانع کرامت محسوب می‌شود.
ابتدا و قبل از هر چیز لازم است واژه اصلی و کلیدی این مقاله، یعنی کرامت را معنا کنیم؛ سپس نسبت آن را با انسان روشن نماییم. کرامت به معنای بزرگی ورزیدن، سخاوت و جوانمردی، احسان و بزرگواری و بخشندگی و داد و دهش و بزرگوار داشتن کسی، سرافرازی، ارجمندی، بزرگواری، رفعت، بزرگی و عزت آمده است.  و در عربی آن را این‌گونه معنا کرده‌اند:
الکرامة عزة وتفوّق فی نفس الشى و‌لا یلاحظ فیه استعلاء بالنسبة الی الغیر الذی هو دونه. هو ما یقابل الهوان کما أنّ العزّة یقابل الذلّه و‌الکبر ما یقابل الصغر و‌أمّا الشّرافة فأکثر استعمالها فی علو وامتیاز مادی؛ ترجمه: (کرامت عبارت است از عزت و برتری در ذات چیزی بدون در نظر گرفتن برتری آن نسبت به چیزی که فروتر است. کرامت در مقابل پستی و خواری قرار می‌گیرد؛ همان‌گونه که عزت در مقابل ذلت و بزرگی در مقابل خردی، و اما شرافت بیشترین مورد استعمال آن در برتری‌ها و امتیازهای مادی است).
اینکه کرامت انسانی حفظ گردد و صلح تامین شود، خداوند متعال در قرآنکریم می فرماید: {فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ}. النسأ/59 . ترجمه: اگر در میان تان بر سر هرچیز اختلافات ایجاد شود، پس به خداوند عزوجل ( کتاب الله) و رسول( سنت الرسول) راجعش کنید، اگر به خداوند و روز آخرت ایمان دارید.

خداوند متعال به انسان هدایت میفرماید که شما برای حل مشکل تان به کتاب الهی (قرآنکریم ) و احادیث رسول الله (ص) مراجعه نمایید؛ چون همین منازعات تبدیل به کشیدگی های بزرگ شده و زندگی انسانی شمارا زیر سوال قرار میدهد؛ پس در اینجاست که عزت و کرامت انسانی باز هم متاثر شده و انسان به ناسامانی های گونا گون دست به گریبان میگردد.

در سورة فاطر خداوند (ج) میفرماید: {مَن كانَ يُريدُ العِزَّةَ فَلِلَّهِ العِزَّةُ جَميعًا ۚ } ترجمه: (کسی که خواهان عزّت است {باید از خدا بخواهد چرا که} تمام عزّت برای خداست؛) فاطر/١٠

در این آیة از قرآنکریم بالای این موضوع تاکید صورت گرفته است که عزت وذلت از جانب خداوند است. کسیکه خواهان عزت باشد پس به درگاه الهی تضرع نموده و از او خواهان عزت گردد؛ چون عزتی که از سوی انسان برای شما داده میشود، ممکن زود گذر و تباه کننده باشد. به این آیت خداوند (ج) انسان را به بندگی و عبادت دعوت مینماید، او را راهی درست نشان میدهد؛ چیزیکه دراین آیت به دست می آید، این است که ذلت هم از سوی خداوند(ج) است؛ پس در مقابل خداوند(ج) خودرا قرار ندهید.
همچنان از پيامبر اسلام صلى الله عليه وسلم نقل است که فرمودند: (اطلبو الحوائج بعزت الانفس فان الامور تجرى بالمقادير.) ترجمه: (حوائج و ضروريات زندگى تانرا با حفظ عزت نفس و غرور ايمانى تان به دست آريد؛ زيرا تماماً امورات زندگى از جانب خالق کائنات اندازه و مقدر شده است.)

حقوق بشر و کرامت انساني
کرامت انسانى به عنوان«ارزش برتر»براى توجيه حقوق بشر توصيف شده است. اين عنصر امکان مشارکت وسيع تر همه ارزش ها و ترجيح متقاعد سازى را به جاى اجبار فراهم مى سازد. در اين زمينه، وفاق عمومى حاصل است که انسان از موهبت ارزش و کرامت ذاتى برخوردار است.

پس بالای ما انسانها لازم است که برای دریافت مال، جاه و جلال و زندگی بهتر، زندگی دیگر انسانهارا به مخاطره نیندازیم و ثبات جامعه انسانی را از بین نبرده برای حفظ شخصیت و کرامت خود، شخصیت وکرامت دیگران را لطمه نزنیم. ما میتوانیم چیزی را که باخود میپسندیم با دیگران هم بپسندیم، حق دیگران را تلف ننموده در فضای صلح و برادری زندگی نماییم؛ بمنظور نگهداشتن و حفظ عزت وکرامت خویش عزت دیگران را نیز نگهداریم.

عوامل وراهکارهای رسیدن به عزت در جامعۀ صلح آمیز

همانگونه که اسلام بر اصل عزت تکیه کرده و آن را محور تعلیمات خود قرار می‏دهد، راه های رسیدن به آن و یا تقویت آن را نیز نشان می‏دهد. اسلام به منظور اینکه همه، با عزت نفس بار آیند و به ذلت آلوده نگردند، در تمام برنامه‏های عبادی، اجتماعی، اخلاقی، فرهنگی و اقتصادی خود، روح کرامت و عزت را مورد عنایت قرار داده، بلکه تمام اساسات خود را با این خصلت پسندیده، هم‏آوا ساخته است که رعایت آنها عوامل پدید آورندۀ عزت در جامعۀ اسلامی صلح آمیز است. در اینجا به برخی از آن موارد اشاره می‏شود: 

1-اطاعت از خداوند:

از آن جا که تمام عزت در اختیار خداست؛ بی‏تردید، اطاعت از او، عزت‏آفرین و دوری از او، ذلت و زندگی نکبت‏بار است. رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم فرمود: «إنّ اللّه‏ یقول کلّ یوم: أنا ربّکم العزیز فمن أراد عزّ الدارین فلیطع العزیز»(1)؛ (خداوند هر روز ندا می‏دهد: من پروردگار عزیز شمایم و هر کس که خواهان عزت دو جهان است، از خدای عزیز اطاعت کند.

2- تحکیم ارزشهای انسانی و اسلامی:

یکی از عوامل مؤثّر و مهم در ایجاد عزت و تقویت آن، حاکم شدن ارزشهای اسلامی و انسانی در همه زمینه‏ها و در زندگی فردی و اجتماعی است. این ارزشها در یک تعبیر کلی، همان فرامین الهی و خواسته‏هایی است که مکتب اسلام و انسانیت، مردم را به رعایت آن الزام کرده است؛ از قبیل تحقق کامل عدالت، امنیت، اصلاح امور فرهنگی و اجتماعی، بازسازی و عمران، ارتقای سطح فکر و اندیشه، پرهیز از غفلت، نفاق، تملّق و رفتارهای تحقیرآمیز، بها دادن به انسان به عنوان خلیفه خدا، تساوی در برابر قانون، دوری از ظلم و تبعیض و هرگونه فساد، امر به معروف و نهی از منکر و رعایت اصل اهلیت وشایستگی در تصدّی امور و اجرای دقیق قوانین.  با حاکم شدن این گونه ارزشها، امت اسلامی، عزتمند گشته و زیر بار هیچ ذلتی نخواهد رفت.

3- تقویت هنجارهای (رفتارهای) اخلاقی:

رابطه بین عزت نفس و هنجارهای اخلاقی، رابطه داد وستدی و تعامل مثبت و سازنده است. انسان عزتمند، هنجارهای اخلاقی را رعایت می‏کند و رعایت هنجارهای اخلاقی به تقویت و پایدار شدن عزت می‏انجامد. اساس و محور اخلاق در اسلام بر عزت و تکریم نفس و تطهیر آن از هرگونه آلودگی قرار داده شده است. تهذیب نفس، آزادسازی آن از بند شهوات و مبارزه با امیال حیوانی، در اسلام، جهاد اکبر نام گرفته است؛ زیرا موفقیت در این میدان، وی را کریم‏النفس می‏سازد و به سادگی دچار آلودگی نمی‏شود. کسی که برای نفس خود ارزشی قائل نیست، هوای نفس او رها شده و میدان‏دار است، و در واقع، برده و اسیر خواسته‏های نفسانی می‏شود.

يادداشت: این مقاله بيانگر نظر نویسنده است، پژواک در قبال آن مسووليتى ندارد.

——————-

منابع وماءخذ:

١. حقوق بشر نظریه‌ها ورویّه‌ها، حسین شریفی طراز‌کوهی، دانشگاه تهران، ١٣٨١

٢. نوبهار، رحيم(١٣٨٢)”دين و کرامت انساني”، مجموعه مقالات دومين همايش بين المللي حقوق بشر: مباني نظري حقوق بشر، دانشگاه مفيد قم،ص٦١٨

٣. عزت» از منظر قرآن و سنت مقاله رضاحق پناه.

٤. اصول و مبانی کرامت انسان (ج. ۱)

٥.اصول و مبانی کرامت انسان (ج. ۲)

٦.کرامت انسان در ادیان و مکاتب

 

Visits: 96