هفتۀ قبل افغانستان عضويت سازمان تجات جهانی یاWTO  را به دست آورد.

بايد گفت که افغانستان هنوز آمادۀ بهره برداری از امتیازات این سازمان نیست و حد اقل ده سال با ثبات امنیتی و حاکمیت با اراده و دلسوز ضرورت دارد تا بتواند استفاده لازم را ازعضویت در سازمان تجارت جهانی ببرد.

با توجه به شرایط کنونی، افغانستان به حیث یک کشور مصرفی با 95 فیصد واردات، خسارات بزرگ را در بدل این قرارداد باید متحمل شود.

مسوولین وزارت تجارت و صنایع افغانستان، با آنکه همه واقعیت های عینی افغانستان را درک میکنند، ولی صرف بخاطر اینکه این موضوع رابه حیث یک دستاور آن وزارت ثبت نمایند، اقدام به این حرکت عجولانه نموده اند.

سازمان تجارت جهانی (به انگلیسی World Trade Organization) (به شکل مخفف WTO) یک سازمان بین‌المللی است؛ که قوانین جهانی تجارت را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حل و فصل می‌کند. اعضای سازمان تجارت جهانی، کشورهایی هستند که موافقت‌نامه‌های (حدود ٣٠ موافقت‌نامه) این سازمان را امضا‌ کرده‌اند. مقر سازمان تجارت جهانی در ژنیو، سویس قرار دارد. تا سال 2013، 159 کشور عضو این سازمان شده‌اند.

 تاجکستان در حال حاضر، جدیدترین عضو این سازمان محسوب می‌شود.

شرایط عضویت درین سازمان، برای کشورهایى که سیستم و قوانین [اقتصاد بازار] را در کشور شان نافذ کرده باشند، خیلی سهل است وافغانستان خیلی با سهولت میتواند عضو این سازمان گردد؛ چون اکثراً شرایط و اصولى را که باید کشورهای عضو مراعات نمایند، شامل [قوانین اقتصاد بازار] میگردد.

ذیلاً بعضی شرایط عمومی و اصولى که هر کشور برای عضویت در سازمان تجارت جهانی باید بپذیرد، خلاصه گردیده است:

1.     آزادسازی تجارت خارجی

1.     آزادی واردات و صادرات کلیه محصولات صنعتی و زراعتی

2.     لغو محدودیت بر واردات

3.     حذف تعرفه های گمرکی بر واردات محصولات صنعتی و زراعتی

2.     آزادسازی نرخ اموال و خدمات و حذف تمامی سبسایدی های حمایوی از جانب دولت

3.     آزادسازی نرخ سود

4.     آزادسازی نرخ اسعار

5.     لغو انحصاری دولتی و خصوصی

6.     جریان آزاد معلومات

7.     جداسازی دو مفهوم اقتصاد و تأمین اجتماعی

8.     ایجاد دولت ناظر به جای دولت عامل در عرصه اقتصاد

9.     داشتن قرارداد دوجانبۀ تجارتی با چند کشور عضو یا غیر عضو

با در نظرداشت شرایط سهل فوق، میتوانیم بگوييم که عضویت در سازمان تجارت بین المللی یاWTO  یک دستاورد نیست.

ذيلا انتظارو فرصت هايی که افغانستان به حیث یک عضو، از این سازمان باید داشته باشد را به تشريح ميگيريم:

 فرصت‌ها:

فرصت هايی که این سازمان جهانی برای اعضایش مساعد میسازد، ذیلاً خلاصه میگردد:

1. ناتوانی کشورهای جهان بر تحریم های اقتصادی بالای افغانستان 

  اين درحاليست که «افغانستان در شرایط فعلی در معرض همچو خطر تحریمی قرار ندارد»

1. روان‌سازی تجارت و دسترسی آسان‌تر به بازارهای جهانی؛ بدین معنی که امور واردات و صادرات با سهولت بیشتری میان تولیدکنندگان و ارائه‌دهندگان خدمات داخلی و خارجی تحقق خواهد یافت

بايد گفت که «مشکل اصلی پایين بودن حجم صادرات افغانستان، فقدان دسترسی به بازارهای جهانی نه، بلکه عدم موجودیت زمینه های سرمایه گذاری داخلی و خارجی (از نگاه امنیت، ثبات اقتصادی، اطمینان به آیندۀ باثبات، موجودیت فساد گسترده، و فقدان اراده  و عدم حمایت دولت از سرمایه گذاران) و در نتیجه پایين بودن کیفیت تولیدات و محصولات ما میباشد.»

1. امکان استفاده از مشاوره‌ها، کمک‌ها، خدمات و سیستم‌های سازمان تجارت جهانی در چارچوب مقررات سازمان تجارت جهانی جهت حل اختلافات تجارتی

بدون شک افغانستان ميتواند ازین امتیاز تا حدی لزوماً استفاده کند.

1. رفع موانع و محدودیت‌ها در برابر سرمایه گذاری های داخلی و خارجی

بدون شک افغانستان از نظر قوانین؛ کمترین محدودیت ها را در برابر سرمایه گذاری های داخلی و خارجی در کشور دارد، و با تطبیق و برداشتن موانعى که قبلاً ذکر کردیم (از نگاه امنیت، ثبات، اطمینان به آیندۀ باثبات، موجودیت فساد گسترده، و فقدان اراده  و عدم حمایت دولت از سرمایه گذاران) به این هدف رسیده خواهیم توانست؛ چون سازمان تجارت جهانی متعهد به حل این مشکلات ما نیست.

1. افزایش سهم افغانستان در تجارت جهانی

لازم به ياد آوريست که افغانستان چیزی برای سهم گرفتن در تجارت جهانی ندارد؛ باید نخست بنیادهای تولیدی ایجاد شود، تولیدات و محصولات زراعتی، صنعتی با کیفیت بلند و استخراج معادن که بتواند در بازارهای جهانی رقابت کند، روی دست گرفته شود؛ بعدا برای افغانستان ضرورت بلند بردن سهم تجارتی در بازار بین المللی به وجود خواهد آمد.»

1. افزایش امنیت متقابل اقتصادی افغانستان

«یک کشور مصرفی، که ٩٥ فیصد تجارت آن به واردات تکیه داشته باشد، چه مشکل امنیت متقابل اقتصادی با جهان خواهد داشت؟ در تجارت یک مقولۀ عام و قبول شده وجود دارد که “مشتری پادشاه است و یا حق همیشه با مشتری یا خریدار میباشد.”»

1. افزایش فرصت‌های شغلی

«یک کشور مصرفی، چه نوع فرصت ایجاد اشتغال را بوجود آورده میتواند؟ درحالیکه با عضویت در سازمان تجارت بین المللی، با رفع محدودیت ها بالای تعرفه های وارداتی و ممنوعیت سبسایدی ها برای تشویق صادرات و تولیدات، تمامی سرمایه گذاری های ناچیزی که تا حال در بخش صنعت و زراعت صورت گرفته، از بین خواهد رفت و معضلۀ بیکاری شدیدتر خواهد شد.»

1. دستیابی به علوم تخنیکی و تکنالوژی جدید

افغانستان«ممکن است ازین سهولت هم کماکان استفاده کند.»

1. افزایش صادرات

دراين بخش، نياز است که قبل ازهمه، چیزى برای صادر کردن به جهان داشته باشیم.»

1. جذب سرمایه

«با از بین بردن موانع داخلی که در مقابل جلب سرمایه گذاری وجود دارد،  افغانستان ميتواند زمینه را برای جلب سرمایه گذاری مساعد سازد.»

1. دستیابی به بازارهای کشورهای عضو (نزدیک به 160 کشور) که با تعرفه های کم از اموال و تولیدات ما استقبال میکنند

«بازهم بگذارید که به تولیدات با کیفیت که در بازارهای جهانی رقابت کرده بتواند، دسترسی پیدا کنیم، همین اکنون هم دروازه های جهان بر روی تولیدات ما [اگر داشته باشیم] بازاند.»

تهدیدها:

1.     افزایش واردات ناشی از برداشتن موانع غیرتعرفه‌ای و حذف کنترل‌های اسعاری و زیان حاصل از آن، با توجه به کمبود منابع اسعاری

2.   وابستگی بیشتر و شدیدتر صادرات کشور به واردات؛ بدین معنی که افغانستان نیازمند وارد کردن بخش زیادی از امکانات، تجهیزات و حتی مواد اولیه محصولات تولیدی برای صادرات می‌باشد.

3.     امکان کسری زیاد در بیلانس تجارتی به دلیل افزایش واردات در مقابل صادرات

4.      امکان ورشکستگی تأسیسات اقتصادی (خصوص و دولتی) در بخش‌های مختلف و عواقب ناشی از آن، مانند افزایش میزان بیکاری و …

5.    عدم توانایی از نگاه تکنالوژی و علم تخنیکی در زمینۀ مارکیتينگ، تبلیغات، خدمات پس از فروش و …

6.     ناتوانی تطابق افغانستان در حضور و فعالیت در سازمان‌های تجارتی و اقتصادی بین‌المللی

8.     وجود فساد مالی، اداری و اقتصادی

9.   ضعف تکنالوژی و تعلیمات حرفوی و تجهیزات در امور تجارت و تجارت الکترونیک، شامل ترمینال ها، مناطق آزاد، حمل و نقل، گمرک، خدمات بانکی و اداری

10.  بی‌ثباتی امنیتی، سیاسی، موجودیت فساد اداری، بازار و اقتصاد مافیایی در کشور؛ وجود جنجال ها و رقابت های گروهی و تنظیمی و خطرات جنگ داخلی از عوامل عمده فرار سرمایه‌ها و ناتوانی کشور در جذب سرمایه‌گذاری خارجی محسوب می‌شود.

12.  فقدان و یا ضعف محصولات صنعتی  داخل در رقابت با تولیدات مشابه خارجی

13.  کاهش در عواید دولت به دلیل کاهش تعرفه‌های گمرکی و مالیات اجناس وارداتی

14. تاثیرگذاری قدرت‌های بزرگ اقتصادی توسعه‌یافته در اتخاذ سیاست ها و وضع قوانین و هدایت این مؤسسه بین المللی

15. احتمال ورشکستگی کارخانجات عمده و شرکت‌ها به دلیل عواید  پایین و تاثیرات سوء آن مانند بیکاری

16.  ایجاد موانع در راستای تطبیق پالیسی های تقویوی سکتور خصوصی (سُبسایدی ها از جانب دولت، بلند بردن تعرفه های گمرکی بر اجناس وارداتی برای رشد تولیدات داخلی وغیره).

17. با وارد شدن سیلابى از اجناس وارداتی خارجی خصوصاً چینایی که در همسایگی افغانستان واقع شده است، تجارت سنتی افغانستان را که آخرین نفس هایش را میکشد، کاملاً محو خواهد نمود.
افغانستان برای رشد اقتصاد از هم گسیخته اش ضرورت به ایجاد پالیسی های حمایتی مفید برای تقویۀ تولیدات داخلی، رشد صادرات و استخراج معادن دارد. این پالیسی ها بیشتر مواردی را در بر میگیرد که با عضویت در سازمان تجارت جهانی در تضاد  قرار داده شده است، مثلاً:

1. پرداخت سبسایدی ها برای اقلام صادراتی و تولیدی، بلند بردن تعرفۀ های گمرگی در مقابل اقلام تجملی وارداتی خارجی و یا اقلامى که تولید آن در افغانستان صورت بگیرد.
2.   بعضاً انفاذ پالیسی منع واردات بعضی اقلامى که افغانستان در تولید آن به خودکفایی رسیده باشد.
3.  همچنان قانون کاپی رایت میتواند یک مشکل بزرگ را بر سکتور خصوصی نوپای افغانستان وارد نماید (در بخش رسانه ها، مطبوعات، سینما، چاپ کتب وغیره). 

افغانستان در حال حاضر از نظر صنایع داخلی به اندازه اى ناتوان است که قادر به رقابت با محصولات و تولیدات هیچ کشور خارجی نیست.  دروازه های تمام کشور به روی محصولات و تولیدات افغانی باز است. به طور مثال، ایالات متحده امریکا یک امتیاز در عرصۀ تجارت به افغانستان داده است که براساس آن بسیاری از اقلام  تولیدی و محصولات افغانستان از پرداخت مالیات گمرکی معاف می باشد که به نام {جی اس سی} یاد میشود. همچنان هندوستان تمامی اقلام وارداتی افغانستان به آن کشور را از تعرفه های گمرگی معاف نموده است، ولی اینکه ما نمیتوانیم ازین امتیاز استفاده کنیم و چیزی برای عرضه نمودن نداریم، با عضویت در سازمان تجارت بین المللی هم به یقین که ازین امتیاز استفاده مفید نخواهیم توانست. تقریباً تمامی امتیازات عضویت سازمان تجارت جهانی به نفع کشورهای صنعتی و عرضه کنندۀ تولیدات و محصولات با کمیت بزرگ و کیفیت عالی طراحی شده است و میتوان آن را [نوع جدید استعمار اقتصادی] خواند. به طور مثال، چین مقام نخستین صادر کنندۀ جهان و دومین وارد کنندۀ جهان میباشد، صادراتش همه تولیدات و محصولات داخلی چین را تشکیل میدهد، ولی وارداتش اکثریت شامل تکنالوژی صنعتی، مواد خام و انرژی میباشد، که درین صورت گفته میتوانیم که شاید و باید [چین]  بزرگترین سود را در بین 159 عضو این سازمان ببرد. افغانستان در موقعیت خیلی خراب قرار دارد، انرژی و مواد خام را کشورهای صنعتی از افغانستان برده و بعد از پروسس با نرخ چند برابر دوباره وارد افغانستان میسازند.

 این مسئله را محترم “عبدالجبار صافی” رئیس اتحادیۀ صنعتکاران افغانستان تایید نموده و درین مورد در مصاحبه با «دویچه وله» گفت: “در حال حاضر بسیاری از مواد خام فابریکه های صنعتی در کشورهای پاکستان، چین و ایران به بهای کم از افغانستان تهیه میشود؛ اما اقلام تولیدی به بهای گزاف دوباره به افغانستان وارد میگردد”.  بعضی از کشورها برای رفع موانع تجارتی بین المللی علاقمند عضویت درین سازمان میشوند، به طور مثال، “ایران” باوجود آنکه میداند که تولیدات و محصولات غیر نفتی اش از نگاه کمیت و کیفیت در بازارهای تجارتی رقابت کرده نمیتواند، صرف برای رهایی و استفاده از امتیاز محدودیت تحریم های جهانی، عضویت این سازمان را پذیرفته است.

باوجودى که متخصصین اقتصاد و تجارت افغانستان تقریباً درین مورد اتفاق نظر دارند که ما زمانی بیشتر برای استفادۀ مفید از مزایای عضویت سازمان تجارت جهانی ضرورت داریم که میزان تولیدات ما  افزایش یافته و صادرات نیز حداقل متوازن با واردات باشد؛ بازهم مسوولین وزارت محترم وزارت تجارت و صنایع جمهوری اسلامی افغانستان تأکید میکنند که “این یک دستاورد بزرگ” برای افغانستان میباشد.

“آذرخش حافظی” رئیس روابط بین الملل اتاق‎های تجارت افغانستان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری فارس در کابل، اظهار داشت: “پیوستن افغانستان به سازمان تجارت جهانی در شرایط کنونی اثر مثبت شاخصی ندارد؛ زیرا این کشور در حال حاضر مصرف کننده است و تولیدات و صادرات آن در حد اندکی قرار دارد؛ بنابر این در چنین وضعیتی افغانستان با پیوستن به این سازمان فقط در معرض صدور تولیدات سایر کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی قرار می‎گیرد”.

“سهراب بهمن” متخصص مسایل اقتصادی افغان؛ در مصاحبه با “روزنامۀ راه نجات” مسئله به زیان بودن افغانستان را تائید میکند  و درین مورد چنین میگوید: “پيوستن افغانستان به سازمان تجارت جهانی  به این معنا است که دیگر هیچ نوع تکس و عوارض گمرکی را بالای محصولات وارداتی و اقلام صادراتی خودش گذاشته نمی‌تواند و این باعث می‌شود که افغانستان به یک میدان و یک کشور مصرفی و وارداتی تبدیل شود.”

“حمید الله فاروقی” استاد پوهنتون کابل؛ موقف محافظه کارانه یی دارد، ولی بصورت غیر مستقیم آن در شرایط فعلی آن را برای افغانستان مساعد نمیخواند و حکومت را در چگونگی بهره برداری ازین امتیاز مسوول میداند و میگوید: “عضویت افغانستان در سازمان تجارت جهانی بسیار مهم است؛ اما این موضوع به مقامات حکومتی مان ارتباط می گیرد که چطور می توانند از امتیازات استفاده کنند و برای تولیدات معیاری و باکیفت برای رقابت سالم اقتصادی تلاش کنند.”

به باور “سیف‌الدین سیحون” استاد اقتصاد در پوهنتون کابل؛ عضویت افغانستان در سازمان تجارت جهانی با آن که فرصت‌های اقتصادی را در زمینه تبادلۀ تجارب، امکانات و ظرفیت‌ها فراهم می‌سازد؛ اما دشواری‌هایی را نیز در پی می‌آورد. 

وی ميگويد: “ورود به این سازمان، افغانستان را ملزم می‌سازد تا مقررات و سیستم‌های خود را ساده ساخته، تعرفه‌ها را پایین آورده و درهای خود را به روی اقتصاد جهانی و تبادله اموال باز کند که این موارد در یک کشور عقب‌مانده منتج به ورود کالاها؛ و صدور سرمایه و امکانات اقتصادی می‌شود.”

آقای  “استاد مسعود” یکی از متخصصین مشهور اقتصاد افغانستان؛ از “رشد اقتصادی، رشد تولیدات و…” به عنوان پیش شرط‌هايی نام می‌برد که باید دولت افغانستان برای ورود به این سازمان تا دو سال دیگر به آن دست یابند. به گفتۀ وی: “در صورتی که مقام‌های افغان بتوانند قناعت این سازمان را مبنی بر حمایت تولیدات داخلی کشور فراهم سازد، عضویت کشور سودمند واقع می‌شود؛ اما در غیر آن ورود به این نهاد نوعی [بازی با اقتصاد کشور] خواهد بود.”

مشکل اساسی ما دسترسی به بازار جهانی نه، بلکه ضعف ما در اداره، عدم ایجاد و تطبیق پالیسی های موثر مطابق به شرایط عینی کشور، عدم حمایت دولتی و نبود ثبات و امنیت در بخش صنعت، زراعت و معادن است. از نظر زراعت به اندازه ای سیستم ابتدایی داریم که به هیچ وجه با محصولات خارجی رقابت کرده نمیتواند. اکثریت صنایع و کارخانه جات نوپای ما در حال سقوط است. وزارت کار، امور اجتماعی، شهدا و معلولین  به همکاری “موسسه حرکت”، سروی را در باره چگونگی تولید و بازار قالین در افغانستان انجام داده است. بر اساس این سروی، در حال حاضر 98 در صد تولیدات قالین به دلیل نبود امکانات  پروسس (قیچی وشستشو) به بیرون از کشور انتقال می‌گردد.  پاکستان در بخش صادرات قالین بعد از ایران در جهان مقام نخست را گرفته است؛ این بدین معنی نیست که پاکستان توانسته است که قالین تولید کند، بلکه قالین افغانستان به دلیل عدم حمایت از جانب دولت از فقدان سهولت ها، از سهولت های پاکستان استفاده کرده و از طریق پاکستان، تحت مارک پاکستانی صادرات شان را انجام میدهند.  بنابر معلومات اتاق تجارت و صنایع افغانستان؛ از مجموع 4000هزار فابریکه تولیدی در كشور، تنها در دو سال گذشته 1200 فابریكه سقوط كرده اند. در این حال آذرخش حافظی، مسوول امور بین‌المللی اتاق‌های تجارت و صنایع از دولت به دلیل نداشتن سیاست و برنامه‌های لازم برای حمایت از تولیدات داخلی انتقاد می‌کند. شهرک های صنعتی در تمام افغانستان در نتیجۀ عدم حمایت دولت، موجودیت فساد گسترده، بی امنیتی، عدم موجودیت سهولت های ترانسپورتی، عدم موجودیت پالیسی های حمایوی (سبسایدی ها و معافیت تعرفه های بالای مواد خام وارداتی)، عدم موجودیت امنیت تجار، موجودیت گروه های مافیایی و اختطاف گران سقوط نموده و یا هم درحال سقوط میباشد.

صدها فابریکه در شهرک صنعتی هرات ورشکست شدند و تعداد شان کارخانجات شان را به ایران انتقال دادند تا بتوانند از سبسایدی های دولت ایران استفاده نموده و دوباره تولیدات شان را به افغانستان وارد نمایند.

بخش معادن ما هنوز فعال نگردیده که بتوانیم با عضویت در سازمان تجارت جهانی، از آن به نفع افغانستان استفاده نمائیم (بخش نفت و اسلحه شامل اقلام سازمان تجارت بین المللی نمیباشد).

در بخش زراعت آنقدر ناتوان هستیم که اکنون هم اکثریت مواد زراعتی خود را از کشورهای همسایه و چین وارد میکنیم.
 در صورت عضویت در سازمان تجارت بین المللی، بخش خصوصی در اجرای برنامه هایش جهت افزایش دستمزد و بالابردن بهای اجناس با مشکلات بیشتری روبرو می شود و همین مسئله سبب غیر رقابتی شدن اقتصاد کشور خواهد شد.

نتیجه گیری:
دولت جمهوری اسلامی افغانستان و به خصوص وزارت محترم تجارت و صنایع افغانستان، با اینکه همۀ این مسائل را میداند، باز هم با دلایل بسیار ضعیف تأکید می نمایند که عضویت در سازمان تجارت جهانی به نفع کشور است و از آن به حیث يک دستاورد یادآوری میکند.  نظر به مشکلات فعلی که در سر راه رشد اقتصادی و تجارتی افغانستان قرار دارد، افغانستان به حد اقل ده سال دیگر ضرورت دارد تا خود را از نگاه اقتصادی، با جهان همگام سازد و بتواند از سهولت های عضویت در سازمان تجارت جهانی بهره ببرد؛ آنهم اگر ثبات، امنیت و ادارۀ پاک وجود داشته باشد. برای انجام هر کاری باید زمینۀ مناسب فراهم شود.  در غیر آن، ضررهای انجام کار، بدون شک از فواید آن بیشتر خواهد بود.

بناءً بايد گفت که عضویت افغانستان به سازمان تجارت جهانی، فوق العاده مهم و حساس است؛  اما در شرایط فعلی یک تهدید میباشد که باید جلو آن گرفته شود. عضویت افغانستان به سازمان مذکور، مانند طوفانی است که بنیاد همه مؤسسات تولیدی نوپای صنعتی و زراعتی موجود را از بین میبرد.

قرار معلومات، عضویت این سازمان به تصویب شوراى ملى کشور عضو ضرورت دارد، از نمایندگان ولسی جرگه و مشرانوجرگه خواهش میکنم تا این مسئله را قبل از تصویب بصورت جدی همه جانبه با درنظرداشت مزیت ها و تهدیدهای آن، مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند.

يادداشت: این مقاله بيانگر نظر نویسنده است، پژواک در قبال آن مسووليتى ندارد.

Visits: 113