امروز نه تنها افغانستان بلکه تمام جهان، با پدیدۀ شومی به نام داعش مواجه است که ریشه در سلفی گری افراطی دارد. گرچه بسیاری از علمای سلفی و اهل سنت با آن مخالف اند. این پدیده متأثر از آموزه های غلط و برداشت نادرست از احکام دین مبین اسلام است که با پشتوانه درآمدهای نفتی کشور های پر قدرت عربی و نتیجه سیاست های مرموز ایالات متحده امریکا به منظور ایجاد شکاف در میان مسلمان ها و عاملی جهت راه اندازی دساییس، تضاد ها، ترویج جنگ های مذهبی، کشتار و قتل عام مسلمانان در کشور های اسلامی، باالاخص؛ در کشور های عراق، سوریه، لبنان، یمن، بحرین، افغانستان و… تبدیل شده است. گرچه هسته اصلی این گروه نابود گردیده است؛ اما هنوز هم به عنوان یک خطر جدی و بالقوه در سراسر جهان خودنمایی می کند.

نگاهی به جریان تشکل داعش

همزمان با آغاز عملیات نظامی امریکا علیه عراق، گروه کوچک اما به شدت تند رو تحت نام “جماعت توحید و جهاد” که در حقیقت هسته اساسی و اولیه داعش را تشکیل میدهد، با زعامت و رهبری ابو مصعب الزرقاوی و با حمایت و سرمداری مستقیم القاعده، فعالیت خود را در عراق آغاز نمود. ابو مصعب الزرقاوی اردنی الاصل، عراقی است که سابقه حضور در افغانستان و نبرد با نیرو های شوروی را در کارنامه خود دارد. وی از اعضای برجسته القاعده در عراق محسوب می گردید که بعد از هجوم امریکا بالای عراق، به دستور القاعده، گروه فوق الذکر را بنیاد نهاد که در اوایل یگانه هدفش ایستادگی در برابر تهاجم امریکا بود. ولی؛ دیری نگذشت که زرقاوی پنج گروه شورشی و اسلام گرای دیگر را با شاخه جماعت توحید و جهاد مدغم ساخت و رسماً آن را شعبه القاعده در عراق معرفی نمود. پس از این؛ الزرقاوی در پیامی صوتی به تمام شیعیان عراق که اکثریت جامعه این کشور را تشکیل می داد، اعلام جهاد کرد.

پس از کشته شدن زرقاوی در سال ٢٠٠٦، ابو عمر البغدادی به سمت رهبری گروه منتخب و پس از عهده دار شدن رهبری، گروه یا جماعت مذکور را به نام دولت اسلامی عراق مسما و وسعت داد. بعد از کشته شدن ابو عمر البغدادی توسط نیرو های امریکایی، ابوبکر البغدادی به عنوان رهبر دولت اسلامی عراق از جانب امیر القاعده انتصاب شد. بعدها (در جریان ٢٠١٤) و پس از اشتراک دولت اسلامی عراق به رهبری ابوبکر البغدادی در جنگ سوریه، البغدادی دولت اسلامی عراق و شام (داعش) را مطرح و اساس گذاشت.

آشنایی با رهبر داعش

عوض ابن ابراهیم البدری الرضوی السامرایی با اسم های مستعار ابوبکر البغدادی، ابودعاء و ابو براء، در سال ١٩٧١ میلادی در شهر سامراى عراق به دنیا آمده است. ابوبکر البغدادی دارای مدرک تحصیلی دکترا در رشته مطالعات اسلامی از دانشگاه بغداد می باشد. البغدادی پس از اشغال عراق توسط امریکا و متحدان اش در سال ٢٠٠٣، به گروه کوچک تروریستی تحت نظر و حمایت القاعده به سرکردگی ابومصعب الزرقاوی ملحق شده و پس از چندین سال فعالیت، در سال ٢٠١٠ به عنوان عضو شورای رهبری این گروه ارتقاء يافت. او پس از سیطره داعش بر مناطق شمال و شرق سوریه، بدون مشورت و موافقت با رهبری القاعده، به ویژه ایمن الظواهری، امارت خود را در سوریه اعلام کرد. که در حقیقت همین امر باعث شد تا تنشی میان وی و رهبری سازمان القاعده به وجود آید و موجب گردد تا الظواهری مجبور به دخالت شده و از ابوبکر بخواهد تا فعالیت های خود را در عراق متمرکز و از سوریه عقب نشینی نماید. لیکن ابوبکر البغدادی به دلیل دسترسی و حاکمیت بر چاه های نفت مناطق دایرالزور، رقه و شمالشرق سوریه، خود را بی نیاز از سازمان مرکزی القاعده دانست و از این رو در پاسخ اظهار داشت: « داعش همچون گذشته به فعالیت های خود ادامه می دهد و من میان حکم ایمن الظواهری و حکم خدا،  خدا را اختیار کردم».

نکته قابل عطف در خصوص رهبر داعش، زندانی بودن او است؛ البغدادی از سال ٢٠٠٥ الی ٢٠٠٩ زندانی نیرو های امریکایی در عراق بوده است. واشنگتن پست در گزارشی آورده است: رهبر داعش و بسیاری از فرماندهان کنونی این گروه تروریستی، در زندانی به نام “بوکا” زندانی بودند و در این مکان باهم آشنا شدند. زندان بوکا یک زندان امریکایی در شهر بصره عراق بود که معروف ترین تروریست های افراطی در آن زندانی بودند که برخی از آن ها، مشمول البغدادی در سال ٢٠٠٩ بگونه مرموز توسط امریکایی ها از آن جا رها شدند. زندان بوکا که نام آن از “رونالد بوکا”، آتش نشان امریکایی که در حوادث یازدهم سپتمبر ٢٠٠١ کشته شد، گرفته شده است. بوکا یکی از بزرگ ترین اردوگاه های نظامیان امریکایی در عراق محسوب می گردید. برخی از نظامیانی که در زندان بوکا خدمت کردند، در خصوص وضعیت حاکم در این زندان می گویند: « بوکا زندانی مجهز، با اصول و روشی منحصر به فرد و با مدیریت داخلی خود مختار بود که مجازات خشن خودساخته را در میان زندانیان بر قرار و عملی می ساخت ».

جایگاه و حضور داعش در افغانستان

افغانستان، کشوری است که سال های متمادی درگیر انواع مناقشات و جنگ های داخلی و خارجی، قومی و مذهبی است. در نتیجهء سال ها جنگ و تنش، بستر مناسبی در این کشور برای رشد تروریسم پدید آمده است. عقب ماندگی جامعه، اندیشه های سنتی و قومی در افغانستان مانع اصلی شکل گیری فرایند دولت- ملت سازی و ایجاد دولت مقتدر مرکزی در این کشور بوده است. در شرایط ضعف دولت مرکزی و عدم توانایی در کنترل کشور، طبعیتاً زمینه ها برای رشد و توسعه گروه های تروریستی فراهم می شود.

حضور داعش در افغانستان همزمان با شکل گیری حکومت وحدت ملی در این کشور، بیشتر محسوس شد و این گروه با استفاده از تشدید نابسامانی های سیاسی در این دوره، عملاً وارد صحنه گردید و دامنه فعالیت های خود در این کشور را گسترش داد.

این گروه ظاهراً داعش، فعالیت های نخسین خود را از ولسوالی اچین ننگرهار آغاز نمود و این ولسوالی را به پایگاه اصلی خود در افغانستان مبدل ساخت. گفته می شود داعش هم اکنون در شش ولایت کشور از جمله؛ ننگرهار، کنر، نورستان، جوزجان، فاریاب و بدخشان حضور فعال داشته و همزمان با دو جناح، جناح دولت و طالب در نبرد و مجادله قرار دارد. اکثراً تحلیل گران به این عقیده اند که ماهیت وجودی داعش در افغانستان، جدا از ماهیت وجودی این گروه در عراق و سوریه است. درست است که داعش افغانستان را تحت عنوان ولایت خراسان خلافت خود خوانده اش اعلام نموده است؛ اما شکست و عدم کارایی داعش در عراق و سوریه به عنوان کشور های منشاء، توانایی این گروه را از گسترش دامنه فعالیت هایش در شاخه های فرعی مثل افغانستان سلب نموده است. در حقیقت داعش در افغانستان شکل بومی داخلی دارد؛ یعنی اکثراً اعضای اصلی این گروه در افغانستان را شهروندان افغان و پاکستان و ندرتاً شهروندان کشور های نظیر ازبکستان، تاجکستان و چین (کشور های منطقه) تشکیل میدهند.

بنابراین؛ آنچه مورد شک قرار دارد، ایجاد گروه جدید تروریستی بدیل طالب، تحت نام داعش و با استفاده از فرصت به وجود آمده (اعلام حضور و فعالیت داعش در خاک افغانستان در ٢٠١٥)، توسط سازمان های  اطلاعاتی منطقه، به ویژه سازمان اطلاعاتی پاکستان در افغانستان است. اعلام موجودیت داعش در سال  ٢٠١٥ م در افغانستان، فرصت مناسبی برای سازمان اطلاعات پاکستان بود؛ تا از آن به منظور رسیدن به اهداف خاص و استراتژیک خود در افغانستان استفاده نماید. آنهم در آستانه انشعاب طالبان به دو گروه، تمایل و نزدیکی آن ها با کشور های ایران و روسیه و در نهایت از دست رفتن طالبان به مثابه آله دست و مهره اصلی سازمان مزبور در سناریوی افغانستان. طوری که آشکار است؛ امروز اکثراً حملات تروریستی که به نام داعش انجام می شود، از خاک پاکستان سازمان دهی می شود. به این معنا که حملات مذکور توسط سازمان اطلاعات پاکستان انجام شده و به نام و آدرس گروه داعش ربط داده می شود.

در نتیجه؛ چنانکه اشاره شد گروه تروریستی داعش، در عراق متولد و در سوریه رشد و تکامل نموده است. گرچه افغانستان با توجه به سال ها جنگ و بی ثباتی و فراهم بودن بستر مناسب ایدیولوژیک، سرزمین مناسبی برای حضور گروه های مختلف دهشت افگن نظیر داعش به شمار می آید؛ اما داعش در این سرزمین آن گونه که گفته می شود و آن گونه که تظاهر و تبلیغ می گردد، جای پاه نداشته و قادر به تصاحب حاکمیت و قدرت سیاسی در جامعه افغانستان نخواهد بود. تصور بر این است که حملات تروریستی ای که به نام و آدرس داعش در این کشور صورت می گیرد، همه برخاسته از پلان و برنامه های دهشت افگنانه و مخرب سازمان های اطلاعاتی، مخصوصاً اطلاعات پاکستان در قبال کشور و مردم عزیز ما است.

منابع:

١ –  فلاح، روح الله، شناخت تکفیری های داعش. (١٣٩٦).

٢ –  پلی، میشایل- دوران، خالد، ب: وطن خواه، هومن، اسامه بن لادن و تروریسم جهانی. (١٣٨٦).

٣ – خبرگذاری آسیای میانه و شبه قاره، مقالات، نت. (١٣٩٧).

يادداشت: این مقاله بيانگر نظر نویسنده است، پژواک در قبال آن مسووليتى ندارد.

Visits: 43